Cmentarz może być pojmowany jako przestrzeń o niezwykle silnym nacechowaniu znaczeniowym. W skład jego infrastruktury wchodzą formy architektoniczne (grobowce), elementy plastyczne (rzeźby, malowidła) czy językowo-literackie (epitafia i inne inskrypcje). Wszystko to razem wraz ze znaczeniem nadawanym kulturowo miejscom pochówku, tworzy przestrzeń niezwykłą, ważną i w pewnym sensie „uniwersalną”.
Przecież w wielu kulturach zmarły otrzymuje pochówek niejako w darze, stąd też znaczenie ma wygląd ceremonii, zachowanie odpowiednich rytuałów, ale również wygląd samego nagrobka. Grób jest ważny nie tylko ze względów sanitarnych, staje się w większości przypadków świadectwem mówiącym o istnieniu danego człowieka na ziemi, śladem po jego egzystencji, czasem też „pomnikiem” dla jego dokonań. Dlatego też poza „estetyką” nagrobków, przywiązuje się wagę do zamieszczanych na nich inskrypcji dookreślających osiągnięcia zmarłego (np. wykonywany zawód) a także elementów „magicznych” mających na celu zapewnienia mu spokoju po śmierci (Non omnis moriar, Spokój Jego duszy, etc).
„Ikonosfera” sepulkralna ma wymiar ponadczasowy. W wielu kulturach pomimo zmieniającej się estetyki pewne elementy, symbole, czy inskrypcje pozostają niezmienione przez wieki. Dlatego też stanowią tak ważny element poznawania historii a ich odnajdywanie i ochrona wydają się być naszym obowiązkiem nie tylko ze względu na pamięć o zmarłych ale także powinny być traktowane jako cenny „pomnik” społeczności żyjących na określonym terenie.
Poszukiwania śladów społeczności polskiej poprzez odnajdywanie starych cmentarzy na dawnych terenach Rzeczyspospolitej obecnie zanajdujących się w granicach Ukrainy zaowocowało intensywnymi badaniami terenowymi i archiwalnymi w wyniku, których zebrano znaczący materiał z regionu Huculszczyzny. W roku 2021 udało się udokumentować istnienie polskiego cmentarza w miejscowości Kosowo a także cmentarza żydowskiego (przez ludność miejscową również kojarzonego z dawną Rzeczypospolitą) usytuowanego nieopodal Jabłonowa.
Andrzej Białkowski
